„Nigdy nie zacieśniałem polskości mojej sztuki do wąskich, z góry nakreślonych ram. Wyspiański ograniczał pojęcie polskości do jednego miejsca. Często prowadził mnie na Wawel i mówił: «To jest Polska».
Tymczasem ja mu zawsze tłumaczyłem, że Polska to te pola, miedze, wierzby przydrożne, nastrój wsi o zachodzie słońca, ta chwila tak jak teraz – to wszystko bardziej polskie niż Wawel”.
???
Jesienią 1893 roku Jacek Malczewski przebywał w gościnie u hrabiego Edwarda Raczyńskiego. W pałacu w Rogalinie rozpoczął prace nad jednym ze swoich najbardziej wizjonerskich obrazów. Ukazał w nim grupę postaci – skutą kajdanami kobietę i jej spętanych łańcuchami synów – wyłaniającą się z chmury kurzu nad polną drogą. Niemym świadkiem tej sceny jest równie niepokojący, syntetycznie ujęty pejzaż.
Pokryta złocistą łąką równina stanowi kwintesencję polskiego krajobrazu, który w twórczości Malczewskiego urasta do rangi symbolu raju utraconego. Horyzontalną oś kompozycji wyznacza ciemny pas lasu, dzielący ją na dwie części: górną warstwę zachmurzonego nieba oraz dolną partię ze skąpanym w intensywnych żółcieniach polem. Złowroga ściana drzew przerzedza się dopiero na samym krańcu płótna, pozwalając nam złapać oddech.
???
Nie ma jasności co do tego, jak należy interpretować obraz. Sprawy nie ułatwił nam sam Malczewski, który, pytany o symbolikę swoich dzieł, zwykle wzruszał ramionami, ciesząc się z tego, że najtęższe umysły łamią sobie głowy nad znaczeniem jego kompozycji. W unoszącej się na szczycie chmury postaci kobiety można dopatrywać się personifikacji zniewolonej Polonii, ku której zwracają się bezradne dusze zmarłych rodaków.
Zgodnie z ludowymi wierzeniami, w tumanie piasku lub kurzu zjawiał się będący zwiastunem zła czart. Według biografa i krewnego Malczewskiego Adama Heydla, artysta wpadł na pomysł namalowania obrazu w obliczu „idącej na Rogalin zarazy”, jaką była szalejąca w okolicy cholera. Wówczas grupa pogrążonych w szamotaninie zjaw symbolizowałaby chorobę siejącą postrach u mieszkańców pobliskich wsi.
~ ola
? + ☕️ = ?
Jacek Malczewski (1854–1929)
W tumanie
1893–1894
Muzeum Pałac w Rogalinie, Oddział Muzeum Narodowego w Poznaniu
____
? Wypowiedź Jacka Malczewskiego z 1925 roku zapisana przez Jana Brzękowskiego (Culture.pl)
? A. Heydel | „Jacek Malczewski. Człowiek i artysta” | 1933